I znowu powracam pełna sił i energii. Dziś zajmę się literaturą świecką, która najbardziej przypomina pod względem stylistycznym ostatnią z omawianych grup. Tak samo troska o zrozumiałość zajmuje miejsce troski o kunszt języka. Styl wypowiedzi jest zbliżony do stylu potocznego (prostota budowy składniowej, liczne wykrzykniki, pod względem leksykalnym potocyzmy, w tym także metaforyka potoczna, niejednokrotnie słownictwo jest dosadne, jak np. Kłamcie, chłopy, jako psy w Pieśni o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego). Teksty reprezentujące tą odmianę stylistyczną to, wspomniana już Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego, Pieśń o Wiklefie, Chytrze bydlą z pany kmiecie..., Satyra na leniwych chłopów oraz nielicznie zachowane pieśni miłosne i swawolne.
Pod względem stylistycznym grupy literatury świeckiej i literatury dydaktycznej (zarówno tej religijnej, jak i dotyczące życia codziennego) są do siebie bardzo zbliżone. Michałowska łączy np. pieśń Słoty z tytułami wymienionymi powyżej w grupę „poezji świeckiej i polemiczno-religijnej”. Podobnie rzecz się ma z Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią, która została zestawiona z Legendą o św. Aleksym, pieśnią o św. Stanisławie i Skargą umierającego w jedną grupę „poezji kręgu przykościelngo”. Podobnie powiązane pod względem stylistycznym będą kazania i proza religijna (apokryfy, żywoty, legendy). Jako utwory dla masowego odbiorcy cechować je będzie język potoczny, prosta składnia, żywe obrazowanie, metafory zaczerpnięte z życia codziennego, mające ukonkretnić zjawiska abstrakcyjne, przez co w większym stopniu oddziaływać na wyobraźnię; język emocjonalny (zgrubienia, zdrobnienia, frazeologia życia codziennego, apostrofy do słuchacza).
Jeszcze na dwa ważne zagadnienia, związane z całokształtem twórczości literackiej średniowiecza, należy zwrócić uwagę: powiązanie stylistyki polskich tekstów z normami retorycznymi oraz cechy dialektalne zabytków piśmiennych.
Teresa Skubalanka zwraca uwagę na to, że w początkowej fazie rozwoju języka literackiego istniały dwa style – retoryczny oraz hymniczny. Analizując styl Bogurodzicy oraz Kazań świętokrzyskich, badaczka umieszcza je w zakresie oddziaływania ars dicendi. Styl retoryczny wpływa na elegancję wypowiedzi, kwiecistość stylu, o którym można mówić jako o „uczonym”. Na poziomie języka, oprócz tropów retorycznych, przejawia się on stosowaniem skomplikowanej składni w zdaniu, jego mocnym zrytmizowaniem, dużą ilością rzeczowników abstrakcyjnych, licznymi alegoriami i symbolami oraz szczególnym znaczeniem cyfr i stosowaniem scholastycznych metod podziału tekstu (układy dwójkowe, trójkowe, czwórkowe). Podobny styl występuje w pierwszych kazaniach.
Sytuacja zmienia się nieco, gdy język polski rozpowszechnia się, a teksty zaczynają tworzyć nie tylko duchowni o wyższym wykształceniu, ale również sami odbiorcy (mnisi, klerycy, bakałarze, lutniści, umiejący pisać szlachcice i plebejusze). Do odmiany literackiej języka wchodzi potoczne słownictwo, frazeologia, przysłowia, składnia ulegnie uproszczeniu, zdarzają się błędy językowe, nieumiejętne jego użycie, nieporadność wiersza. Ale jednocześnie język staje się mniej uczony, a bardziej obrazowy, dostępny szerszemu gronu odbiorców.
Biorąc pod uwagę ogromną rolę, jaką odegrała retoryka w piśmiennictwie średniowiecza, traktuje Skubalanka styl retoryczny jako nadrzędny użytkowych stylów pisanych. Jego regułom poddane są styl urzędowy, epistolarny i „inne”. W schemacie prezentującym tę zależność zaskakuje fakt, że Skubalanka traktuje styl artystyczny jako użytkową odmianę stylu mówionego i wywodzi ją z ogólnopolskiego dialektu kulturalnego, w którym początek miały także odmiany pisane języka. Znaczy to, że wg badaczki styl artystyczny jest ściśle powiązany z twórczością oralną, traci jednocześnie powiązanie z twórczością piśmienną. Chyba że Skubalanka traktuje styl literatury średniowiecznej jako użytkowy, dając mu miejsce w stylach „innych” niż urzędowy i epistolarny, podporządkowując w ten sposób całą literaturę średniowieczną względom praktycznym. Twórczość artystyczna jest natomiast, wg omawianego schematu, związana z folklorem, a przez to podporządkowana cechom dialektalnym.
Pomału kończę już całość moich wywodów. Ileż można;) Pora teraz na mądrości kogoś innego a zapewne będą to mądrości płynące prosto z puszki, czyli od MakreliJ Ale zanim ona to jeszcze chwilka dla mnie.
Na zakończenie tej próby omówienia cech stylistycznych i językowych literatury średniowiecznej warto dokonać podsumowania, które miałoby na celu zebranie tych wszystkich cech. I tak należeć będą do nich:
· stały repertuar środków stylistycznych, wśród których szczególną rolę odgrywają powtórzenia, szeregi synonimiczne, apostrofy, antonimy;
· paralelizm składniowy;
· związek z mową potoczną (słownictwo ekspresywne, potocyzmy i potoczna frazeologia, metaforyka przejęta z życia codziennego);
· kunszt wersyfikacyjny w poezji, który przekłada się na skomplikowaną składnię w zdaniu; podobna składnia uwidacznia się w prozie w częściach mocno zretoryzowanych (np. podniosłe monologi Marii pod krzyżem);
· stały zasób leksykalny w tekstach psałterzowo-biblijnych, przejętych z łaciny, np. balsam, bawół, bazyliszek, cedr, centuryjon, cypresz (=cyprys), kalendy, manna, mirra, muł, palma, trybun;
· liczne czechizmy, tworzone na użytek danego tekstu, potem szybko wychodzące z użycia (dot. literatury psałterzowo-biblijnej), np. dobytczę (bydlę), kradno (po kryjomu), kupidło (cena), zapad (zachód); szczególne ich nagromadzenie dostrzega Klemensiewicz w Legendzie o św. Dorocie, w nieco mniejszym zakresie w Psałterzu floriańskim, Psałterzu puławskim i Biblii szaroszpatackiej;
· repertuar słów podniosłych z zakresu terminologii kościelnej, charakterystycznych dla stylu psałterzowo-biblijnego, np. bydlić· , błogosławić· , bój, bojować· , chwała, dziewica, kajać· się, kalać· , krasa, pokłonić· się, piać· , pienie, rzec, wielbić· , wielebny,
· przewaga rzeczowników nad czasownikami, treści abstrakcyjnych nad konkretnymi,
· tekst mocno zretoryzowany, kunsztowna wersyfikacja, duża rola rymu i rytmu, kwiecistość· stylu, scholastyczne zamiłowanie do cyfr, które ujawnia się także w konstrukcji tekstu,
· nagromadzenia,
· częste użycie apostrofy i wołacza,
· obecność· cech dialektalnych przynależnych językowi twórcy tekstu przy jednoczesnym ich ograniczaniu na rzecz kształtowania jednorodnego ogólnego języka literackiego.
W całej artystycznej literaturze średniowiecznej spotykamy się z niezwykłym kunsztem wypowiedzi i dbałością o jej poprawność pod względem stylistycznym, językowym i zgodność z regułami retoryki. Artystom średniowiecznym udało się stworzyć styl, który do dzisiaj służy wyrażaniu podniosłych uczuć i stanów duszy. Wnieśli oni tym ogromny wkład w kształtowanie języka polskiego. I na tym zakończę moją notkę:) Mam nadzieję, że Was nie zanudziłam.
Bibliografia:
Michałowska Teresa: Średniowiecze, PWN, Warszawa 1995.
Milewski Tadeusz: O zakresie i przedmiocie badań stylistycznych, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wyb. i opr. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, PWN, Warszawa 1973.
E. Ostrowska: Posłuchajcie bracia miła, [w:] Lektury polonistyczne, red. A. Borowski, J. S. Gruchała, Universitas, Kraków 1997, t. 2.
Skubalanka Teresa: Historyczna stylistyka języka polskiego, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1984.
Szober Stanisław: Zjawiska stylu w stosunku do innych zjawisk językowych i stanowisko stylistyki wobec językoznawstwa, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wyb. i opr. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, PWN, Warszawa 1973.
Walczak Bogdan: Zarys dziejów języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
W sprawach stylistyki, mowy i ogólnie pojętego słowa wypowiedział się również znany i ceniony myśliciel Minsc wraz ze swoim nieodłącznym towarzyszem chomikiem Boo.
Asia skryta pod burzą włosów i z tego powodu również skryta pod pseudonimem Kudłata. Stylizacja na niektórych fotografiach wskazuje na jej fascynacje Tiną Turner. Niefortunnie nikt z nas nie słyszał do tej pory jak śpiewa. Jako jedyna z naszej piątki zdaje się posiadać wymaganą wiedzę na większości zajęć a nawet o zgrozo czasem promieniuje z niej chęć do nauki. To smutne i bardzo niepokojące. Co mamy z nią zrobić?
Marcin szerzej znany jako John Rocky Rambo. Miłośnik kina intelektualnego. Preferuje te filmy w których czas trwania w minutach odpowiada liczbie postaci odesłanych do krainy wiecznych łowów. Chciałby zdobyć wykształcenie historyczne by zapewnić sobie lepszy start w karierze wojskowej. Jeśli mu się nie uda, na pewno będzie świetnym nauczycielem w gimnazjum, w końcu nie na darmo ćwiczy jedną z okrutniejszych odmian karate. W wolnych chwilach rozmyśla nad sentencjami swoich ulubionych myślicieli którymi są John Rambo i Rocky Balboa.
Sławek „Horatio Caine”. Tak, to ja. Ale pozwolicie, że będę trzymał się konwencji i napisze pare słów w trzeciej osobie? Nauczyciel z powołania. Pewnego letniego dnia zobaczył na poczcie kopertę opieczętowaną przez Wojskowa Komendę Uzupełnień z powołaniem w środku. I wiedział co ma robić. Interesuje się kryminalistyką o której wiedzę czerpie z kolejnych odcinków serialu CSI: Miami. Dowiedział się już między innymi o istnieniu internetowej bazy prezentów ślubnych skąd można pobierać informacje o dowodach znalezionych na miejscu przestępstwa. Do tego pasjonat fotografii i wędkarstwa. Ryb w tym roku praktycznie nie złowił ale bardzo się starał.
